Van’dan Ege’ye, develerin “festival’ eziyeti

Kış aylarında develere, karlı zeminde günün belirli vakitlerinde kondisyon idmanları yaptırılıyor. (Fotoğraf: AA)

Yaklaşık 200 yıllık bir geçmişe sahip deve güreşi festivalleri itirazlara rağmen özellikle Ege’de geleneksel olarak sürdürülüyor. Çöl hayvanı olan develerin, son yıllarda daha yavruyken Türkiye’nin en soğuk yerlerinden Van’da, kar üstünde ve zorlu şartlarda, güreş yarışmalarına hazırlanması, hayvan hakları açısından tartışılıyor. Yarışmalara katılmak için 1700 km’lik yolculuk yapan, fiyatı 60-100 bin TL arasında değişen develer, yarışmalarda derece kazanıp şampiyon dahi oluyor.

ŞENOL BALI / VAN

Çanakkale’den Antalya’ya kadar uzanan geniş bir coğrafyada özellikle kış aylarında hemen hemen her ilçede deve güreşleri festivalleri düzenleniyor. Yaklaşık 200 yıldır düzenli develerin güreştirildiği festivaller itirazlara rağmen her yıl Aydın, Manisa ve Muğla gibi illerde geleneksel olarak yapılmaya devam ediyor. Yörük geleneğinde önemli bir yere sahip olan güreşlere katılan develer, son yıllarda Van’da da yetiştiriliyor. Başkale ilçe merkezine 30 kilometre mesafedeki ve 2400 rakım yükseklikte kurulan deve çiftliği bulunuyor.

Sayıları yıldan yıla artan develer, küçük yaşlarda getirildikleri Van’da hazırlanarak Aydın, Muğla, Manisa, İzmir ve Çanakkale’de her yıl geleneksel olarak düzenlenen deve güreşlerine götürülüyor. 1 ve 1.5 yaşındayken satın alınıp Van’a getirilen develere, fiziki kapasitelerinin arttırılması için her gün idman yaptırılıyor. Yaz aylarında yüksek rakımlı yaylalara götürülen develer, kışın iki metreyi bulan karın üstünde kondisyon eğitimi alıyor. Bu arada birçok çiftlikte sadece erkek develer bulunuyor. Uzun zaman çiftleşmeyen develerin, cinsel dürtülerin arttığı, bu yüzden yarışmalarda dişi deveye sahip olmak için daha da istekli güreştikleri biliniyor.

Her yıl 1700 km uzaklıktaki kentlere yolculuk

Van’da deve güreşi yarışmaları için hazırlanan develer, 4- 5 yaşını geçtikten sonra Ege Bölgesi’nde düzenlenen festivallere gönderiliyor. Aydın’ın Nazilli, İzmir’in Armutlu, Denizli’nin Sarayköy, Çanakkale’nin Ezine, Antalya’nın Kumluca ilçesi gibi birçok yerde düzenlenen ulusal deve güreşi yarışmalarına katılmak için develer, 1700 km uzaklığa götürülüyor. Bir çöl hayvanı olmasına rağmen, doğasına tamamen karşı bir ortamda, karların üstünde kondisyon eğitimi alan develer, yarışmalarda derece kazanıp şampiyon dahi oluyor.

İklime alışmaları için daha yavruyken getiriliyorlar

Sıcak iklim hayvanı olarak bilinen develer, Van’daki soğuk iklime daha kolay uyum sağlasın diye yavruyken Aydın gibi kentlerden getiriliyor. Bu develerin uyum süreci, zor ve meşakkatli bir süreç sonunda gerçekleşiyor. Kış şartlarına uyumları sağlanana dek yoğun bir bakım yapılıyor ve zamanla iklime alışması bekleniyor. Zira, yetişkin olarak Ege’den veya Arabistan’dan zorlu iklim şartlarına getirilen develerin, entegre olması ve muhtemelen hayatta kalması zor.

Develer başlarını bakıcının odasına sokarak ekmek istiyor (Fotoğraf: Şenol Balı)

Kar üstünde idman…

Develer, fiziki olarak güçlenmesi için yaz aylarında İran sınırına yakın yüksek rakımlardaki yaylalara götürülüyor, kış aylarında ise karlı zeminde idmana tabi tutuluyor. Normal şartlarda doğal yiyecekleri dikenli otlar olan develere, burada saman ve ot karışımı bir yem yediriliyor. Günün belli saatlerinde etrafı kapalı bir alana çıkarılan develere, direnci sağlam kalsın diye fazla miktarda tuz ile takviye yapılıyor.

Develer, 60 ila 100 bin TL’ye satılıyor

Develer, kondisyon eğitimlerini tamamladıktan sonra deve güreşlerinin yapıldığı festivallerde bulunan simsarlara satılıyor. Simsarlar, satın aldığı develeri, özel araçlarla Aydın, İzmir ve Antalya gibi kentlerde her yıl düzenlenen yarışmalara götürüyor. Van’da yetiştirilen, deve güreşi pazarında “Arap atı” gibi bir üne kavuşan, yarışmaya hazırlanan develer, ortalama 60 bin lira ile 100 bin lira arası satışa çıkarıyor.

Develer, diğer büyükbaş hayvanlarla aynı yerde besleniyor (Fotoğraf: Şenol Balı)

Deve güreş izninin iptali davasından sonuç alınamadı

Daha çok çöl hayvanı olarak bilinen develerin Türkiye’nin en soğuk yerlerinden biri olan Van’daki zorlu eğitimleri hayvan hakları açısından tartışma konusu. Öte yandan hayvan hakları savunucuları, develerin zarar gördüğü gerekçesiyle deve güreşlerini yasaklanmasını istiyor.

İzmir Barosu Hayvan Hakları Komisyonu, deve güreşlerinin hem yasalara hem de hayvan haklarına aykırı olduğu ve insanları eğlenmek için bu hayvanlara işkence çektirdiği gerekçesiyle güreş izinlerinin iptali için dava açmış ancak sonuç alamamıştı. İzmir’in Bornova ve Bayrakları Belediyeleri, halkın talebi üzerine 2018 yılında belediye meclisi kararıyla ilçede yapılacak yarışmaların iptal edildiğini duyurmuştu.

2019 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Hayvan Hakları Araştırma Komisyonu da bu konuda bir çalışma yapmış, havyan hakları ihmalleri ve yaptırımlar konusunda hazırladığı kapsamlı raporu yayımlanmıştı. Meclisteki partilerden milletvekillerinin yer aldığı komisyonun hazırladığı raporda, hayvan dövüştürmenin “geleneksel” olsa da hayvanlara eziyet olduğu belirtilerek yasaklanması ve ağır yaptırımlara bağlanması telkin ve tavsiye edilmişti. Ancak sonraki süreçte tasarı yasallaşmamış bu yüzden festivaller durdurulmamıştı.

Devecilik Kültürü ve Deve Güreşleri Federasyonu ise festivalin iptaline dönük bu girişimlere tepki gösteriyor. Federasyon üyeleri, güreşlerin binlerce yıllık geçmişe sahip bir gelenek olduğunu söylüyor ve güreşmeyen develerin kesilerek “sucuk” olacağını savunuyor.

Ocak 2022’de düzenlenen Türkiye’nin tek uluslararası deve güreşi festivali olma özelliği taşıyan Efes Selçuk Deve Güreşleri Festivali’nden. Bazen birbirlerini ısıran develerin bacakları kırılıyor. (Fotoğraf: İHA)