Samatya’da Gündelik Yaşam

Tarihi yapılar, meyhaneleri ve mahalle kültürüyle Samatya, dönüşen İstanbul’un ortasında geçmişe dair bir zaman kapsülü olarak yaşamaya devam ediyor.
İstanbul’un Fatih İlçesi sınırları içerisinde yer alan Samatya, İstanbul’un en eski semtlerindendir. “Kumlu” anlamına gelen ismi, Yunanca Psamatyon sözcüğü ile ilişkilendirilmektedir. Nitekim geçmişte denize kıyısı olduğu ve Samatya’dan ince kum ticareti yapıldığı bilinmektedir. Samatya, günümüzde İstanbul’un yaşadığı keskin değişim ve dönüşüme karşın tarihi dokusunu ve mahalle kültürünü korumayı başarmış nadir semtlerdendir. Ermeni ve Rum Kiliseleri, ahşap ve cumbalı tarihi evleri, meyhaneleri, esnaf ve sakinleriyle, sokak aralarında oynayan çocuklarla Samatya, küreselleşme karşısında belli ölçüde yerelliğini koruyan bir konumdadır.

Mehmet Alpsoy

Eski Sirkeci-Halkalı Banliyo Treni Hattı yerine yapılan ve Sirkeci ile Kazlıçeşme arasındaki
ulaşımı sağlayan yeni tren hattının Kocamustafapaşa İstasyonu’nda yer alıyor Samatya.
(09.08.2024)

Kocamustafapaşa istasyonundan indikten sonra insanı Samatya Meydanı’nın girişi karşılamaktadır. Burada sıralı küçük esnaf dükkanları, tarihi kalıntıların gölgesine kurulmuş restoranlar göze çarpmaktadır. (09.08.2024)

İçkalpakçı Çıkmazı Samatya tren istasyonunun hemen sağ tarafında, meydanın bitişiğinde yer almaktadır. Samatya’nın merkezi ve hareketli meydanına sadece birkaç adım uzaklıkta
bulunan bu dar sokak, ahşap ve cumbalı eski İstanbul evleriyle mahallenin tarihi dokusunu
yansıtmaktadır. Günümüzde bu evlerin sakinleri genellikle göçmen ailelerden oluşmaktadır.
(09.08.2024).

Samatya’nın merkezi olan Samatya Meydanı’na bugün ağırlıklı olarak meyhaneler bulunuyor. Burada yan yana ve karşılıklı meyhanelerle beraber birkaç balıkçı dükkanı yer alıyor. Bugün gece hayatına dönük yeme-içme sektörünün yer aldığı Samatya Meydanı geçmişte manav, kasap ve bakkal gibi işletmelere ev sahipliği yapmaktaydı. Samatya Meydanı yalnızca bir yeme -içme noktası değil, mahalle sakinlerinin sosyalleştiği, herkesin birbirini tanıdığı ve selamlaştığı bir yerdir. (10.08.2024)

Samatya Meydanı’nın gece görüntüsü. Meyhanede sosyalleşenlerin yanı sıra meydanı dolaşarak deneyimleyen insanlar, Samatya’nın sosyal yaşamı ve gündelik yaşamı ile ilgili bilgiler veriyor. (27.08.2024)

Kastamonu doğumlu Adem, Samatya’nın en eski meyhanelerinden birinde on yıldır garson olarak çalışıyor. Samatya’nın zaman içerisinde bir değişime uğradığının altını çizen Adem de çiziyor:
“Burada müşteri profili çok değişti ama yine de mahalle ve meyhane kültürü devam etmekte”
(10.08.2024)

Meydan’ın tren istasyonundaki girişinde yer alan Tarihi Cihan Derya Balıkçısı geleneksel olarak balıkçılık işini yapan tek yerdir. Hemen karşısında ve birkaç adım ötesinde yer alan dükkanlarda ise daha çok yemek yeme üzerine kurulu bir işletme anlayışı vardır. 62 yaşında olan ve 47 yıldır balıkçılık yapan Hilmi Yıldız Turizm piyasacılığından yakınıyor: “Garibanın yiyeceği balıktı. Burası kasap, manav ve berberin olduğu bir çarşıydı. Şener Şen ile Türkan Şoray’ın dizisi olan İkinci Bahar’la birlikte burası değişti.” (31.08.2024)

Teoman Escardelis, namıdiğer Toma… Semtin Toma Abisi, 76 yaşında. Doğma büyüme Samatyalı ve tüm zorluklara rağmen Rum kimliğiyle hala burada yaşamaya devam ediyor. “Samatya çok değişti, eskiden burada hep Ermeni ve Rumlar yaşardı. Şimdi ise oradan
buradan gelenler ev sahibi, dükkan sahibi oldu.” Nereye gitti Ermeniler, Rumlar? Çevresine bir göz gezdirerek ve biraz da kısık sesle “6-7
Eylül’den sonra gitti herkes” sözleriyle durumu özetliyor. Toma Abi Balıkçı Hilmi’nin dükkanında zaman geçiriyor, gelen geçenle selamlaşıyor. Sağ taraftaki kahveden çayını söylüyor. Toma, gençliğinde Yeşilçam filmlerinde oynaması için teklif almış ama kabul
etmemiş. “Ferdi Tayfur’un burada filmi çekiliyordu, çok ısrar ettiler oynamam için ama kabul etmedim. Etseydim belki de çok şey değişirdi. Ama etmedim işte…” (27.08.2024).

Samatya dışarıdan da çok göç alıyor. Samatya’nın restoranlarında çalışanlar da yalnızca Türkiye’li değil. İrma, Gürcistan’dan geldiğinden beri Samatya’da yaşıyor ve 12 yıldır meyhane mutfağında çalışıyor. (27.08.2024)

Samatya’da eski hizmetler de devam etmeyi sürdürüyor. Bunlardan birisi de bisiklet tamirciliği. Ceyhun Heriş, semtin sokak arası bisikletçisi. Tamir ettiği ilk bisikletlere binen çocuklar şimdilerde 45 yaşın üzerinde. Heriş 72 yıllık hayatının 40 yılında bu işi yapmakta.
Çocukların halen bisikletlerini yenilemek veya değiştirmek için uğradığı bir mekan. Geçmiş Samtaya’ya dair çok anı biriktirmiş olan Heriş yaşanan dönüşümü “Burada eskiden ahşap ve cumbalı evler vardı , şimdi ise her şey çok değişti. Bu evler birer birer yok oldu gitti”
ifadeleriyle anlatıyor.
Ceyhun Heriş, Samatya’nın göçmenlerin yoğun yaşadığı yerlerden birisi haline gelmesiyle birlikte hissetiklerini şöyle açıklıyor:
“Ülkede çok yabancı var. Onlar yüzünden ben burada yabancı durumundayım artık. Eskiden 1970’ten önce paskalya yapılırdı, meydanda toplaşır boyalı yumurtalar kırılırdı, paskalya çörekleri dağıtılırdı. Çarşıydı bu meydan. Sepette çiroz satılırdı, yoğurt elle satılırdı.
Göçlerden dolayı değişti her şey.” (10.08.2024)

Mardinli olan Fatoş Solmuş’un çocukluğu İçkalpakçı Çıkmazı’ndaki tarihi cumbalı evlerin birinde geçmiş. Fatoş, uzun yıllar çeşitli kurumlarda aşçılık yapmış, bir süre ecza deposunda çalışmış. Son olarak Samatya’nın Marmara Caddesi’nde açmış olduğu kahvesini
işletiyor. İşyeri, semtte vakit geçiren sakinlerin özellikle de kadınların uğrak mekanı. Fatoş, Kadınlar Kıraathanesi açmasında yatan nedenleri şöyle dile getiriyor:
“Erkeklerin hakim olduğu ve kadınların mahalle içerisinde çok da vakit geçirecekleri bir alan olmamasının eksikliğini fark ettim. Ben de kadınların evinin sokağında, yakınında olan bir Kadınlar Kıraathanesi açmak istedim.” (01.09.2024)

Samatya sokak arası oyunlara halen ev sahipliği yapıyor ve çocukların sesleri semte yankılanıyor. Nuri Efendi Sokak’ta evlerinin önünde oyun oynayan çocuklar. (31.08.2024)

İstanbul’un en büyük kiliselerinden olan Surp Kevork, Ermeni Cemaati’ne ev ibadetleri
için ev sahipliği yapmaktadır. Bir diğer ismi de Sulu Manastır olarak da bilinmektedir.
(31.08.2024).