Van Gölü‘nün tuzlu ve sodalı suyunda yaşayabilen tek endemik tür olan İnci kefalinin üremek için göç ettiği yollardan biri olan Akköprü Deresi’ndeki mevcut kirliliğin, balıkların hormon yapıları ve üreme sistemlerine zarar verdiği, sperm ve yumurta kalitesini düşürdüğüne dikkat çekiliyor. 

Furkan Tunçdemir / Van

Dünyada sadece Van Gölü havzasında yaşamını sürdüren, endemik tür olan İnci Kefali, gölün tuzlu-sodalı sularında üreme imkânı bulamadığı için ilkbaharda, büyük sürüler halinde tatlı sulara göç ediyor. Ancak bu göç yollarından biri olan ve şehir merkezinden geçen Akköprü Deresi’ndeki mevcut kirlilik, bir yandan balıklar için tehlike yaratırken bir yandan mahalleliyi rahatsız ediyor. Akköprü Deresi, kaynağını Sıhke Göleti’nden alıyor. Bu göletin üst kısmında ise katı atık toplama merkezi bulunuyor. Bu çöplükten gölete sızan sulardan dolayı bir dönem sazan balıklarının toplu ölümü gündeme gelmişti. 

İç sularda sazandan sonra en fazla avcılığı yapılan bu balıkların varlığının tehdit altında olması, bu sektörden geçimini sağlayan 15 bini aşkın insanı da doğrudan etkiliyor. Akköprü Deresi’nin geçtiği Akköprü Mahallesi’nde yaşayan yurttaşlar ve çevre aktivistleri de duruma tepkili. Konu ile ilgili, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi’nde görevli Öğretim Üyesi Dr. Ataman Aytuğ Atıcı, Çevre aktivisti Bazi Aslan ve mahalle sakinleri ile görüştük.

Kirlilik, balıkların üreme sistemine zarar veriyor

Derenin geçtiği mahallelerde genelde müstakil evlerin bulunduğuna bildiren Dr. Atıcı, bu alanlarda kaçak sularla fazla miktarda evsel atığın dereye karıştığına dikkat çekti. Evsel atıkların içinde deterjan, şampuan ve çeşitli kimyasalların bulunduğunu belirten Atıcı, “Bu kimyasalların dışında yoğun bir katı atık kirliliği de söz konusu. Ayrıca çöplükten Sıhke Göleti’ne karışan sızıntı sular beraberinde balıklar için risk oluşturuyor. Daha önce şehir merkezinden geçerek göle dökülen derelerle ilgili çalışmalar yaptık. Bu yoğun kirlilik sonucunda, balıkların hormon yapıları ve üreme sistemleri zarar görüyor. Sperm ve yumurta kaliteleri düşüyor, verimli yumurta bırakamıyorlar” uyarısında bulundu.

Devlet Su İşleri (DSİ) ekipleriyle zaman zaman ortaklaştıklarını anlatan Atıcı, Sıhke Göleti’ne sızan çöp sularına mutlaka bir çözüm bulunması gerektiğinin altını çizdi. Bazı yerlerde halen kaçak borularla ev giderlerinin dereye aktarıldığını kaydeden Atıcı, yapılması gerekenleri şöyle sıraladı: 

“Özellikle Akköprü ve Kurubaş derelerine evlerin atık suları karışıyor. Bu evlerin, atık sularını merkezi gider sistemine bağlaması lazım. Resmi kurumlar da bu işin takipçisi olmalı. Bir ay takip edip bırakmakla olmaz, sürekli takip edilmesi lazım. Dereyi kirletenlerin vicdanlarına hitap edecek uyarı tabelalarının arttırılması, okullarda ders müfredatlarına ilgili konuların eklenmesi gibi uygulamalar yapılabilir.”

Islah çalışmaları başlamalı, kalıcı çözümler bulunmalı

Tarihi Eserleri Koruma Araştırma ve Geliştirme Derneği (VAN ÇEVDER) Yönetim Kurulu Üyesi ve çevre aktivisti Bazi Aslan, yaşanan kirliliğe yetkililerin gereken hassasiyeti göstermediğinden yakındı. 90’lı yıllarda yaşanan göçlerden kaynaklı nüfus artışının bir dönüm noktası olduğunu belirten Aslan, “Altyapı yetersizliği ve çarpık kentleşme o yıllardan şimdiye kadar sorun oluşturuyor. Diğer bir tehlike ise bazı dönemlerde dereye atılan asfalt artıkları. Bu kirliliklerden sadece balıklar değil, yaşayan her canlı zarar görüyor. Bir an önce ıslah çalışmaları başlamalı ve kalıcı çözümler bulunmalıdır” diye konuştu.

Eskiden bu derelerin olağanüstü temiz olduğunu anımsatan Aslan, tarımda da kullanılan söz konusu suyun geçmişte kente hayat katarken bugün Van’ı zehirlediğine işaret etti. Van Gölü’nün ve İnci Kefali balıklarının dünya çapında değerler olduğunu vurgulayan Aslan, “Kendimizi önemsediğimiz kadar buraları da önemsemeliyiz. Kirletmemek temizlemekten daha önemlidir. Yetkililerde halk da her türlü hassasiyeti göstermelidir” dedi.

Her yıl aynı sorun…

Akköprü Mahallesi’nde yaşayan yurttaşlar ise, derede yaşanan sorunun her yıl tekrarlandığını, bu duruma kalıcı bir çözüm bulunması gerektiği konusunda hemfikir. Bölgede yaşayan Sinem Ertutar, özellikle sıcak aylarda dereden kötü kokular geldiğini, dere içerisinde her çeşit çöpe rastlandığını belirten Ertutar, “Bu deredeki çöpler, Van Gölü’ne karışarak gölün de kirlenmesine neden oluyor. Bizlerin sağlığı açısından da sorunlar yaratıyor. Dönemlik temizlikler maalesef sorunun önüne geçmiyor, sorun her yıl tekrar ediyor. Yetkililerin kalıcı bir çözüm bulmasını istiyoruz” çağrısı yaptı.