Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Atatürk, 93 yıl önce, ülkede başkanlığı öngören “Amerikan sistemini uygulamayı” hiç aklına getirmediğini vurgulayıp “Sistemsiz ve yasaya aykırı biçimde Cumhurbaşkanlığı ile Başbakanlığı birleştirmeyi asla düşünmedim” demiştir.
Hasan Safa Tekeli / İstanbul
Türkiye’de, 14 Mayıs 2023 Pazar günü, çok önemli bir seçime tanıklık edilecek. Bu seçimlerde seçmen, bir bakıma parlamenter sisteme dönüş ile cumhurbaşkanlığı hükûmet sisteminin devamına ilişkin bir irade beyanında da bulunacak. Bu doğrultuda, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün görüşleri ayrı bir değer kazanıyor. Bu konuda, Atatürk’ün görüşlerini açıklığa kavuşturmak da önem taşıyor.
Millî Mücadele’yi örgütleyen, Erzurum ve Sivas kongrelerinde başkanlığa seçilen, Ankara’da Heyeti Temsiliye’ye başkanlık eden, Meclis açıldığında ilk başkanı seçilen, milleti arkasına alıp Kurtuluş Savaşı’nı yöneten, Cumhuriyet’in ilan edilmesiyle Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı seçilen Atatürk, 93 yıl önce vurguladığı üzere, ülkede, başkanlığı öngören “Amerikan sistemini uygulamayı hiç hatırına getirmediği”ni kaydediyor.
Söylentileri reddediyor
Bu konuya ilişkin şu gelişmeler yaşanıyor:
Fethi Okyar başkanlığında 12 Ağustos 1930’da kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası, İsmet İnönü başbakanlığındaki hükümetin özellikle ekonomik politikalarını hedef alan bir muhalefet yürütüyordu. Eylül ayına gelindiğinde siyasete bir kriz ortamı hâkimdi. Bu sırada, “Atatürk’e ömür boyu cumhurbaşkanlığı teklif edileceği” söylentileri çıkarılmıştı. Atatürk, 25 Eylül 1930 tarihinde gazetecilere verdiği demeçte, bu söylentileri şiddetle reddederek, “Siz ve kamuoyu bilmelisiniz ki, bu yoldaki teklifler hoşuma gitmemiştir ve gitmez! Dediğiniz gibi bir teklifi, benim idealimi cidden rencide eden bir manada telakki ederim” der.
İnönü kabinesi istifa ediyor
Meclis’te yaşanan güven krizi sonucu İsmet İnönü kabinesi, 26 Eylül 1930’da istifa eder; hükûmeti yeniden kurmakla görevlendirilen İnönü, yeni kabinesini açıklar. Hemen ertesi gün, 27 Eylül 1930’da, basında, Atatürk’ün, “…Eğer İsmet Paşa hükûmet kurmayı kabulden kesinlikle kaçınsaydı, Başbakanlığı bizzat üstlenmekten başka çare kalmazdı” dediğine ilişkin bir haber yer alır.
Atatürk’ün önemli açıklaması
Atatürk ise yeni İsmet Paşa kabinesi için Meclis’te güvenoylaması yapılacağı 3 Ekim 1930 Cuma günü, “Akşam” gazetesine yukarıdaki sözlerine açıklık getiren bir demeç verir. Başyazar Necmeddin Sadık (Sadak) imzasıyla 4 Ekim (Teşrinievvel) 1930 Cumartesi günkü “Akşam” gazetesinde yer alan ve Atatürk’ün başkanlık sistemine kesinlikle karşı çıktığı bu demeci şöyle:
“Arkadaşlarımız arasında başbakanlık yapacak kişi çoktur. Fakat bütün bu arkadaşlarım dâhil olduğu hâlde milletin genel eğilimi benim şu ve bu zaruret karşısında başvekil olmamı gerektirirse bu görevi tam bir alçak gönüllükle ve minnetle yerine getirmeye hazırım. Bu takdirde benim aynı zamanda cumhurbaşkanlığını uhdemde bulundurmanın elbette yasal olarak olanağı yoktur.
Benim alacağım bir yeni durumu çeşitli şekil ve anlamlarda kötü yorumlamak, Türk milletinin düşüncelerini karıştıracak tarzda açıklamaya kalkışmak akla ve mantığa uygun değildir.
Amerikan sistemini ülkemizde uygulamayı hiç hatırıma getirmedim. Sistemsiz ve yasaya aykırı biçimde Cumhurbaşkanlığı ile Başbakanlığı birleştirmeyi asla düşünmedim. Ve düşünecek adam olmadığım, bütün milletçe bilinmektedir zannederim.
Bugünkü koşullar içinde bir hükümetin, millet ve ülke yararı için güçlendirmesine yönelik herhangi sözümü bin türlü anlamsız, boş laflarla sömürmeye kalkışmak isteyenler çok bedbaht adamlardır. Akşam gazetesi başyazarına söylediğim sözler, benim ağzımdan çıkmış ve gerektiğinde daima tekrar edilecek sözlerdir.”
