5

Cumhuriyet tarihine adını yazdıran bir efsane: Satı Kadın

İlk kadın köy muhtarlarından Satı Kadın, Atatürk’ün önerisiyle 1935’te Meclis’e giren ilk köylü kadın milletvekili de oldu. Satı Kadın’ın Ankara Kazan’daki evi, tarihi bir kültür mekânı olarak ziyaretçilerin akınına uğruyor. 

Hüseyin Batuhan Kurtay

Türk kadını, seçme ve seçilme hakkını Cumhuriyet ile birlikte kazanıyor. Türkiye’de kadınlar, milletvekili olabilmek için ilk adımı 1923’te attılar. 1924 Anayasası hazırlanırken kadınların milletvekili seçme ve seçilme hakkına sahip olması gündeme geldi. Ancak Türkiye Büyük Millet Meclis’te (TBMM) bu hakların yalnızca erkeklere tanınması fikri ağır basınca kadınlar, bu siyasal haklarını alamadılar. Daha sonra kadınlara, belediye seçimlerinde seçme ve aday olma hakkı, 3 Nisan 1930’da Belediye Kanunu’nun kabul edilmesiyle tanındı. Köy Kanunu’nun 20. Maddesi’nin değiştirilmesine dair 26 Ekim 1933 tarihli ve 2329 sayılı kanunun çıkarılmasıyla; kadınların köy muhtar ve heyetlerine seçilme hakkı verildi. 

Kadınların milletvekili seçilmelerine ilişkin gerekli yasal değişiklik, 1934 yılında Başbakan İsmet İnönü ve 191 milletvekilinin sunduğu Anayasa ve Seçim Kanununda değişiklik yapılmasını öngören yasa önerisi sonucu gerçekleşti. Öneri, 5 Aralık 1934’te Mecliste görüşüldü. Yapılan oylamada, 317 üyeli Meclis’te, oylamaya katılan 258 milletvekilinin tamamının oyuyla değişiklik önerisi kabul edildi. Anayasanın 10. ve 11. Maddeleri değiştirilerek her kadına 22 yaşında seçme, 30 yaşında seçilme hakkı verildi. İlk defa olarak 1935 seçimlerinde 17 kadın milletvekili gazi Meclis’e girdi.1936 yılı başında boşalan milletvekillikleri için yapılan ara seçimde ise emekli öğretmen Hatice Özgenel, Çankırı Milletvekili olarak seçilerek meclisteki kadın milletvekili sayısı 18’e çıktı. 

TBMM’deki ilk köylü kadın milletvekili…

1934’te, Mustafa Kemal Atatürk’ün Kızılcahamam’a giderken uğradığı Kazan’ın Halkavun Nahiyesi’nden kendisini karşılayanlar arasında köy muhtarı olan Satı Kadın (Hatı Çırpan) da bulunuyordu. Rivayete göre Satı Kadın, bu ziyaret sırasında kendisine doğum tarihini soran Mustafa Kemal’e, 1890 doğumlu olmasına rağmen 19 Mayıs 1919’da doğduğunu söylemiş, o tarihten önce yaşamadığını ifade etmiş. Köylü kadınlarının temsilcisi sıfatıyla ve Atatürk’ün önerisiyle Satı Kadın, 1935 Türkiye Genel Seçimlerinde milletvekili adayı olup 8 Şubat 1935’te Ankara Milletvekili seçilerek TBMM’ye giren ilk köylü kadın milletvekili oldu. Satı Kadın bu seçimde, Merkezden 332, Ayaş’tan 77, Beypazarı’ndan 74, Nallıhan’dan 48, Çubuk’tan 68, Kızılcahamam’dan 139, Haymana’dan 80, Keskin’den 144, Polatlı’dan 41, Bala’dan 73, Kalecik’ten 99, Şereflikoçhisar’dan 98 oy aldı. 

Mustafa Kemal’in isteği üzerine Satı adını Hatı olarak değiştirdi, kamuoyunda Satı Kadın olarak bilinse de TBMM kayıtlarında adı Hatı Çırpan olarak geçti. 1935 seçimlerinde 1273 oy alıp V. dönem Ankara Milletvekili olarak TBMM’ye giren Satı Kadın, milletvekili seçildikten bir süre sonra köyünden alınarak İsmet Paşa Enstitüsü’ne götürülüp burada kendisi bluz, eldiven, çorap, fotin ile modern bir Türk kadını olarak giydirilmiştir ve hususi tahsil görmüştür.

TBMM’ye giren ilk kadın milletvekillerinin büyük bir çoğunluğu, ilgi alanlarına göre bir komisyonda (encümen) görev alırken bazıları da bu komisyonlarda kâtip üye olarak bulunmuş. Satı Kadın da, çiftçi olduğu için Ziraat Komisyonu’nda görev almış. Ayrıca Satı Kadın, kızının belirttiğine göre “Şehitliklere Çelenk Koyma Heyeti”nde de yer almış. 

Satı Kadın, meclise girdikten sonra verdiği röportajlarda, kadın ve erkeklerin eşlerinden boşanmaması gerektiğini, boşanan çiftlerin çocuklarının çok zarar gördüğünü ve bunun engellenmesi için çalışacağını, ayrıca köylülere modern tarım araç ve gereçlerin verilmesi, köylere yol, su, sağlık ve eğitim hizmetlerinin götürülmesi için her girişimin içinde olacağını belirtmiş. Bunların yanında Halkevi çalışmalarının yaygınlaştırılması için de çalışmış.

Satı Kadın Müzesi

Ankara’da milletvekilliği yaptığı süre zarfında “Satı’nın burnu büyüdü” demesinler diye bir köy evinde yaşamış, köyünden gelenleri bu evde ağırlamış ve milletvekilliği yapmadığı zamanlarda da köylüsünün sorunlarıyla ilgilenmiş.

Milletvekili görevini bitirdikten sonra Kazan İlçesine dönen Satı Kadın, yaşantısını sürdürdüğü Kazan’da 1956 yılında vefat etti. Vefatından sonra ikamet ettiği ev 2014 yılında Kazan Belediyesi’nce yapılan çalışmalar sonucu müze haline getirilip, halka açıldı. Tarihi bir kültür mekânı olarak ziyaretçilerin akınına uğrayan, Cumhuriyet tarihine ait önemli esintileri taşıyan Satı Kadın Müzesi’nde, Satı Kadın’a ait yöresel kıyafetler ve eşyalar yer alıyor. 

İlk köylü kadın milletvekili olarak cumhuriyet tarihine adını yazdıran Satı Kadın’ın dışında, Atatürk’ün verdiği çağdaşlık mücadelesi sonunda, 1935 yılı seçimlerin değişik şehirlerimizden şu 18 kadın milletvekili meclis sıralarındaki yerini aldı:

Milletvekili                         Seçim Bölgesi

Mebrure Gönenç                  Afyonkarahisar

Sabiha Gökçül Erbay           Balıkesir

Şekibe İnsel                          Bursa

Huriye Öniz Baha                 Diyarbakır

Fatma Memik                       Edirne

Nakiye Elgün                        Erzurum

Fakihe Öymen                      İstanbul

Ferruh Güpgüp                     Kayseri

Bahire Bediş Morova           Konya

Mihri Pektaş                         Malatya

Meliha Ulaş                       Samsun

Fatma Esma Nayman          Seyhan

Sabiha Görkey                      Sivas

Seniha Hızal                          Trabzon

Benal Nevzat Arıman          İzmir

Türkan Örs Baştuğ               Antalya

Hatice Özgener                    Çankırı (ara seçim)